Tο 1908 κτίστηκε το Κεφαλόβρυσο της Κρήτου Τέρρα, το οποίο μάλιστα ήταν το τέταρτο μεγαλύτερο κεφαλόβρυσο της Κύπρου. Συγκεκριμένα, ήταν το τέταρτο κεφαλόβρυσο μετά τα χωριά Κυθρέα, Λάπηθο, και Καραβά, ενώ το τρίτο σε όγκους νερού.
Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως το νερό του κεφαλόβρυσου μπορούσε να αρδεύει τα τότε μεγάλα περιβόλια του χωριού. Δυστυχώς, όμως, όπως σημειώνει ο Αρκαδίου, το νερό του κεφαλόβρυσου χάθηκε από την εποχή που κατασκευάστηκε ο νέος δρόμος και το νέο γεφύρι και, συγκεκριμένα, το 1967. Πιθανή αιτία μείωσης του νερού, όπως ο τελευταίος εξηγεί, είναι οι πολλές εκρήξεις που προκλήθηκαν από δυναμίτες που τοποθετούνταν για τη διάνοιξη του δρόμου, ενώ, ταυτόχρονα, με την κατασκευή του γεφυριού θάφτηκαν και κάποιες πηγές. Ως εκ τούτου, η στάθμη των υδάτων κατήλθε σε βαθμό που οι σημερινοί κάτοικοι αναγκάζονται να προβαίνουν στην άντληση του νερού, όπως ορθά παρατηρεί ο Αριστείδου. Σ’ αυτό το σημείο, χρήζει ιδιαίτερης αναφοράς πως κάποιοι μελετητές υποστηρίζουν πως η ροή του νερού σταμάτησε εξαιτίας των σεισμών. Τη θέση αυτή τη αντικρούει ο Αρκαδίου, σημειώνοντας πως το νερό έρεε κανονικά μέχρι το 1970.
Η θέση αυτή ενισχύεται και από το γεγονός ότι μετά παρέλευση 40 χρόνων από τη στέρεψη το νερό επανήλθε για αρκετό χρονικό διάστημα. Το 2009 με την ψηλή βροχόπτωση ως επίσης και τον Δεκέμβριο του 2010 αλλά και μέχρι σήμερα ρέει άφθονο νερό και από τις έξι χολέτρες του, γεγονός που αποδεικνύει ότι το νερό έχει αλλάξει πορεία λόγω του ότι έφραξε η έξοδος που προΰπαρχε της διάνοιξης του δρόμου.
Επιπρόσθετα, πρέπει να σημειωθεί πως τo Κεφαλόβρυσο της Κρήτου Τέρρα βρίσκεται σε υψόμετρο 450 μέτρων, καθώς επίσης, πως κατά την περίοδο 1966-1973 η μέση ημερήσια παροχή του ήταν περίπου 1.120 κυβικά μέτρα.
Ξεχωριστή θέση κατείχε η Κρήτου Τέρρα και όσον αφορά τον αριθμό των νερόμυλων που ήταν γύρω στους δεκαπέντε και ως εκ τούτου ήταν το δεύτερο χωριό της Κύπρου, μετά την Κυθρέα, σε αριθμό νερόμυλων. Οι νεροκίνητοι αυτοί μύλοι άλεθαν σιτάρι και κριθάρι, και εξυπηρετούσαν τόσο τους κατοίκους του χωριού όσο και των γειτονικών χωριών. Στις μέρες μας, την ύπαρξη των νερόμυλων μαρτυρούν μόνο τα ερείπια τους, τα οποία μπορεί να συναντήσει κανείς στα βόρεια του κεφαλόβρυσου και βόρεια των ποταμών Κρεμιώτη και Μυλάρι.
Πηγές:
Σάββας Αρκαδίου Δρα Χρίστου Γ. Αριστείδου
www.mykypros.com http://mykypros.com/cgibin/hweb?-A=51458&-V=villages&w=
Κεφαλόβρυσο/Kefalovryso/Кефаловрисо
Νερόμυλοι/Watermills/водяные мельницы
|